Nieprzewidziane wydatki. Jak radzą sobie seniorzy?

Według danych GUS, ponad połowa polskich ma do dyspozycji mniej niż 1 600 zł brutto. Na zaspokojenie podstawowych potrzeb może i wystarczy, jednak co w przypadku pojawienia się nieplanowanego wydatku? Z opublikowanego właśnie raportu Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, przygotowanego na podstawie cokwartalnego badania „Sytuacja na rynku consumer finance w Polsce. Barometr KPF-IRG SGH” wynika, że ponad 41 proc. gospodarstw domowych deklaruje, że nie jest w stanie poradzić sobie z niespodziewanym wydatkiem w wysokości 2 000 zł. Tyle samo osób deklaruje, że sprosta temu, ale z mniejszymi (16 proc.), bądź większymi problemami (25 proc.).

- Właśnie upubliczniany raport specjalny ma na celu zwrócenie uwagi opinii publicznej na kapitalną rolę ustawodawcy, który poprzez dobre inicjatywy legislacyjne, bez angażowania środków budżetowych na zwiększenie pomocy społecznej, może przyczynić się do poprawy sytuacji bardzo dużej grupy gospodarstw domowych w Polsce. Raport pokazuje dobitnie, że problemy finansowe i nieplanowane wydatki to coś, z czym sporo polskich rodzin sobie nie radzi. Szczególne trudno radzą sobie z takimi sytuacjami seniorzy, których świadczenia emerytalne należą do najniższych w Europie. Dlatego tak palące jest, aby Państwo wspierało rozwiązania umożliwiające emerytom bezpieczne korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania m.in. w modelu sprzedażowym. Tymczasem – ustawa regulująca dożywotnie świadczenie pieniężne utknęła w martwym punkcie – mówi Andrzej Roter, Dyrektor Generalny w Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce.

Na co seniorom brakuje gotówki?

Przytoczone w raporcie badania Funduszu Hipotecznego DOM pokazują, że aż 60 proc. wydaje posiadane środki pieniężne na pokrycie wydatków bieżących (w tym czynszu, opłat mieszkaniowych, podstawowych zakupów). Co trzeci senior wydaje je na zakup leków, a tylko 5 proc. na m.in.: hobby, kino, działkę, pomoc rodzinie. To właśnie na te, podstawowe wręcz potrzeby, niejednokrotnie brakuje środków finansowych seniorom. Jednak w świetle badania KPF i Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH szczególnej trudności nastręczają przede wszystkim nieprzewidziane i nagłe wydatki.

Raport nakreśla cztery obszary, w których gospodarstwa domowe borykają się z problemami ze sfinansowaniem potrzeb. Oczywiste może wydawać się, że największy odsetek gospodarstw domowych, gdzie głową rodziny jest senior miało problemy ze sfinansowaniem zakupu (43 proc.) oraz czynszu i opłat mieszkaniowych (33 proc.). Dodatkowo, co trzeci emeryt nie był w stanie pokryć kosztów dodatkowej opieki medycznej lub stomatologicznej. W najmniejszym stopniu problemy finansowe ujawniły się w przypadku potrzeby zakupu żywności (blisko 20 proc.).

Nasuwa się wniosek, że problemy pojawiają się w obszarach o szczególnej wrażliwości dla seniorów (leki, opieka medyczna, czynsz). Uderza to zatem w podstawy ich egzystencji i wymaga pilnego rozwiązania, często przy wykorzystaniu zewnętrznych źródeł finansowania np. w postaci pożyczki, kredytu czy odwróconej hipoteki.

Jak seniorzy radzą sobie z nieplanowanym wydatkiem?

Według tegorocznej edycji badania KPF, najczęściej wskazywanym przez seniorów sposobem radzenia sobie z niespodziewanym wydatkiem w wysokości 2 000 zł jest od rodziny lub znajomych (39 proc.). Co trzeci ankietowany deklaruje, że sięga w takiej sytuacji do własnych środków pieniężnych, a co czwarty posiłkuje się pożyczką lub kredytem.

Z drugiej jednak strony badania pokazały także, że gospodarstwa domowe prowadzone przez osoby starsze charakteryzują się niską zdolnością do oszczędzania. W I kw. 2015 roku oszczędzanie w niewielkim stopniu deklarowało co czwarte gospodarstwo, a dużymi oszczędnościami chwaliło się zaledwie 2 proc. takich gospodarstw. Pozwala to negatywnie zweryfikować możliwość skorzystania z własnych środków w przypadku potrzeby sfinansowania nieprzewidzianego, nagłego wydatku.

Na co głównie pożyczają pieniądze?

Niepokojące jest, że w przypadku kredytów lub pożyczek zaciąganych przez seniorów w wieku 64+, najczęściej przeznaczane były one na spłatę innych zobowiązań (aż 38 proc. wskazań). Drugim w kolejności celem (pomijając kategorię inne) były wydatki na nagłe potrzeby (22 proc.). Dopiero na miejscu trzecim znalazł się zakup drobnych dóbr trwałych (zaledwie 15 proc.).

Nasuwa się przykry wniosek, który powinien dać sporo do myślenia ustawodawcy. Gospodarstwa domowe osób 64+ nie są w stanie w ramach własnego budżetu poradzić sobie z przejściowymi, nagłymi wydatkami. Dodatkowo, niepokojące jest, iż blisko 40 proc. badanych seniorów kolejną pożyczkę zaciąga, aby spłacić poprzednią. To z kolei jest pierwszym krokiem, aby wpaść w pętle zadłużenia. Dlatego tak paląca jest potrzeba znalezienia innego rozwiązania niż kredyt czy własne oszczędności, których de facto większość Polaków nie posiada. W świetle zmian demograficznych, nie można też założyć dynamicznego wzrostu świadczeń emerytalnych, a także – szerokiej dostępności pożyczek dla osób starszych, jak ma to miejsce obecnie.

- W takiej sytuacji, bezpiecznym rozwiązaniem byłaby renta dożywotnia. Niestety w Polsce rynek hipoteki odwróconej nie został w pełni uregulowany, co stwarza barierę dla rozwoju tego sektora. Zaprezentowane w raporcie KPF wnioski stanowią ważny argument na rzecz pilnego wprowadzenia ustawy o dożywotnim świadczeniu pieniężnym – mówi Robert Majkowski, Prezes Funduszu Hipotecznego DOM. – Taka regulacja umożliwiłaby seniorom w pełni bezpieczne korzystanie z renty dożywotniej, obligując wszystkie podmioty działające na rynku do stosowania jednolitych, transparentnych standardów obsługi klienta, niosąc tym samym efektywne narzędzie do samodzielnego radzenia sobie z nagłymi problemami finansowymi – dodaje Majkowski.

Działania rządu na rzecz poprawy sytuacji emerytów

Rząd w wyniku kwotowo-procentowej waloryzacji emerytur i rent zdołał podnieść najniższe emerytury „o 36 złotych, a w celu poprawy sytuacji bytowej zaproponował seniorom stworzenie sieci dziennych domów opieki, za pobyt w których niestety trzeba będzie dopłacić. Jednak ustawa o dożywotnim świadczeniu pieniężnym, które stanowi realne rozwiązanie dla seniorów o niskich emeryturach, wciąż nie doczekała się realizacji. - Rząd zapowiadał, że do końca bieżącej kadencji skończy prace nad ustawą, jednak prace wciąż się przeciągają. Ciągle mamy nadzieję, że ustawa będzie jednym z priorytetów, przecież projekt jest już gotowy, po konsultacjach i pozytywnym ich rezultacie, wystarczy jedynie ją uchwalić – mówi Robert Majkowski. Renta dożywotnia to rozwiązanie dla seniorów, którzy są właścicielami nieruchomości i chcą niejako „odmrozić” kapitał zamknięty w mieszkaniu, czy domu. Dedykowana jest głównie dla tych z nich, których comiesięczny budżet nie wystarcza na realizację ich podstawowych potrzeb.

Dodatkowo statystyki Eurostatu pokazują, że w nowych krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, zaledwie 1,5 proc. mieszkań, których właścicielami są emeryci, jest obciążona hipoteką. Z kolei w krajach „starej unii” to aż 10 proc. Dane te jednoznacznie pokazują ogromny potencjał drzemiący w polskim rynku hipoteki odwróconej.